Obrazy twórczego mózgu.
Nadal nie jest jasne czy specyficzne cechy mózgów osób o wysokiej kreatywności są źródłem ich zdolności twórczych, czy też są wynikiem ich aktywności twórczej.Spekulacje na temat tego, jak świat wyglądałby, gdybyśmy mogli przewidzieć kreatywność na podstawie struktury i funkcji mózgu, mogą być ryzykowne. Kierowanie ludzi na kreatywne lub niekreatywne ścieżki na podstawie korelacji mózgowych może ograniczyć kreatywny potencjał społeczeństwa.Niektórzy mogą rozwijać się lub trenować, aby stali się bardziej kreatywnymi,co może prowadzić do istotnych odkryć różniących się od tych, które mają osoby z naturalnymi predyspozycjami do kreatywności.
Kreatywność
Pojawia się na różnych płaszczyznach, począwszy od drobnych innowacji aż po akty geniuszu, które zmieniają sposób funkcjonowania, myślenia i zachowania całych społeczeństw. Choć trudno ją precyzyjnie zdefiniować i jeszcze trudniej uchwycić, kreatywność jest istotną częścią ludzkiej kultury. Większość definicji kreatywności podkreśla element nowości; w efekcie powinien powstać nowy pomysł lub koncepcja (przynajmniej dla twórcy), zazwyczaj o dużym postrzeganym znaczeniu lub trudności w jego osiągnięciu.
Model kreatywności Grahama Wallasa, oparty na czterech etapach, jest jednym z najczęściej przywoływanych.[1]
ETAP 1
Wallas wyróżnia pierwszy etap jako fazę przygotowania - rodzaj fundamentu lub wejścia do procesu kreatywnego, podczas którego zdobywa się umiejętności i wiedzę niezbędną do podejmowania działań twórczych. W niektórych przypadkach przygotowanie to może trwać przez lata lub dziesięciolecia, a zgromadzona wiedza może być ograniczona do jednej dziedziny lub, jak to ma miejsce w przypadku niektórych najbardziej rewolucyjnych odkryć, obejmować różne, nawet wcześniej niespójne dziedziny wiedzy.
ETAP 2
Przejście z etapu przygotowania do drugiego etapu twórczości, czyli inkubacji, następuje naturalnie. Chociaż twórca może podejmować aktywne wysiłki w poszukiwaniu nowych odpowiedzi na stawia na pytania, większość tego procesu odbywa się podświadomie dzięki funkcji poznawczej zwanej przetwarzaniem równoległym. Wydaje się, że najlepiej realizować końcowe fazy inkubacji w stanie relaksu lub przy niskim pobudzeniu.
Choć tylko najbardziej istotne semantycznie połączenia przyciągają uwagę świadomego umysłu, gdy mózg jest w stanie pobudzenia, relaksacja pozwala na wyłonienie się na pierwszy plan słabszych - mniej oczywistych lub „przedsemantycznych”- powiązań.
ETAP 3
Trzeci etap, być może krótki, lecz kluczowy dla aktu twórczego, to faza iluminacji, czasami znana jako moment „Aha!” lub „Eureka!”.
Iluminacja występuje, gdy świadomy umysł rozpoznaje wcześniej wspomniane związki semantyczne. Przykładem może być starożytny wynalazca grecki Archimedes, który doświadczył oryginalnej chwili „Eureka!” podczas relaksującej kąpieli w wannie, co wpłynęło na odkrycie sposobu wykorzystania wyporności wody do mierzenia objętości obiektów o nieregularnych kształtach, takich jak korona,której materiał miał określić, bez konieczności jej topienia.
CZYNNOŚĆ : BEZCZYNNOŚĆ
Wiele słynnych odkryć jest związanych z chwilami bezczynności: Einstein rzekomo rozwijał teorię względności pracując w monotonnych warunkach biurowych, Newton i jego fundamentalne przemyślenia o grawitacji miały miejsce pod jabłonią w ogrodzie matki, a chemik Kary Mullis miał przełomowe myśli podczas nocnej jazdy pustą autostradą.
Należy jednak pamiętać, że czasem uczucie iluminacji może być wynikiem połączenia, które w istocie jest zbyt słabe, aby przetrwać, lubteż nie jest nowe - co może prowadzić do fałszywego pozytywnego wniosku.
Ostatecznym etapem procesu twórczego jest weryfikacja, w czasie której produkt iluminacji jest oceniany, często poprzez stworzenie artefaktu (np. dzieła artystycznego, makiety, pisemnego planu lub równania).
Co czyni mózg kreatywnym?
Badania skanów mózgu umożliwiły nam podstawową zdolność do monitorowania lub przynajmniej obserwowania procesu twórczego. Carlsson i jego współpracownicy odkryli, że przepływ krwi w mózgu różnił się u uczestników o wysokiej i niskiej kreatywności, którzy zostali podzieleni na dwie grupy na podstawie wyników w teście kreatywności.
Osoby wykazujące wysoki poziom kreatywności wykazywały zwiększony przepływ krwi w pewnych obszarach mózgu podczas zadań związanych z kreatywnością werbalną, podczas gdy osoby o niższej kreatywności doświadczały spadku przepływu krwi w tych samych obszarach[2]
Podczas, gdy w obu grupach dominujący (lewy) płat czołowy aktywował się podczas zadań głównie werbalnych, przepływ krwi do niedominującego (prawego) płata czołowego wzrósł jedynie w grupie wysoce kreatywnej. Może to sugerować bardziej wydajne,ale mniej rozbudowane przetwarzanie w grupie o niższej kreatywności.
IQ
Wiedza, że inteligencja mierzona testami IQ jest w pewnym stopniu istotna, ale nie wystarczająca sama w sobie w procesie twórczym, jest powszechna.
Terman zauważył, że późniejsze sukcesy dzieci uzdolnionych pod względem IQ, mierzone na podstawie ich kariery i osiągnięć, niekoniecznie wykazały wyjątkową kreatywność.[3]
Guilfordi Christensen w 1973 roku zastanawiali się nad myśleniem rozbieżnym -zdolnością do przełamywania konwencjonalnych schematów myślowych w celu znalezienia nowych odpowiedzi - jako substytutem kreatywności i porównali go z IQ. Ich badania wykazały zależność trójkątną:
myślenie rozbieżne było skorelowane z IQ przy niższych wynikach, ale ta korelacja zmniejszała się, gdy IQ wzrastało.[4]
Wskazano pewne obszary mózgu jako lokalizacje funkcji związanych z kreatywnością. Na przykład poczucie oświecenia związane jest z funkcją prawego płata skroniowego, jak sugerują badania EEG przeprowadzone przez Jung-Beemana na pacjentach doświadczających chwilowej iluminacji podczas rozwiązywania problemów.[5]
Często uważa się, że proces myślenia rozbieżnego jest związany z funkcjonowaniem płata czołowego.[6] Heilman sugeruje, że połączenia między obszarami istoty białej oraz ogólne powiązania między różnymi częściami mózgu mogą sprzyjać powstawaniu nowych skojarzeń i pomysłów.[7] Badania przeprowadzone przez Junga i innych badaczy sugerują, że istnieje związek pomiędzy grubością kory mózgowej a wysokimi wynikami wskaźnika kreatywności,przyznanymi grupie uczestników przez trzech niezależnych sędziów.
Odkryli oni,że zwiększona objętość korowa w prawej tylnej korze obręczy, prawym zakręcie kątowym i lewej dolnej korze oczodołowo-czołowej korelowała z wyższymi wynikam i wskaźnika kreatywności.[6]
Ponadto zmniejszona objętość kory w zakręcie językowym również korelowała z wyższymi wynikami kreatywności. Jednakże, mimo że wyniki dotyczące grubości kory mózgowej są interesujące, nie jest jasne czy zwiększona grubość kory jest przyczyną potencjału twórczego, czy też jest wynikiem aktywności twórczej.
Współczesne badania neurobiologiczne wskazują na to, że klasyczny model etapów twórczości może być związany z konkretnymi obszarami mózgu.
Teoria ta sugeruje, że podczas fazy inkubacji zachodzi zwiększona aktywacja słabszych połączeń semantycznych w mózgu. Badania neuroobrazowania funkcjonalnego wskazują na zwiększoną aktywację niedominującego (prawego) płata czołowego u osób o wysokiej kreatywności, zwłaszcza tych zaangażowanych w myślenie rozbieżne, co sugeruje, że prawy płat czołowy może odgrywać rolę w procesie inkubacji.
Natomiast iluminacja jako kolejny etap klasycznych modeli twórczości, wydaje się mieć najsolidniejsze neurobiologiczne podstawy.
Kilka badań koncentruje się na niedominującym (prawym) płacie skroniowym jako głównym obszarze mózgu aktywowanym w momencie rozpoznania nowości i doświadczenia iluminacji. Z kolei, weryfikacja, będąca kolejnym etapem, może wymagać krytycznego myślenia i analizy, co sugeruje, że funkcja dominującego (lewego)płata czołowego może być istotna w tej części procesu.
Uważam, że najlepszym zastosowaniem takiej wiedzy byłaby pomoc w opracowaniu strategii szkoleniowych dla osób mających trudności zaangażowaniem się w kreatywne lub dywergencyjne myślenie. Jeśli zrozumiemy zależności między mózgiem a zachowaniem w obszarze kreatywności, będziemy wstanie skuteczniej ją wspierać i rozwijać.
Należy rozwijać zdolności twórcze u każdego człowieka. Przypomina mi się historia, którą opowiadał mój mentor, Ken Heilman, o mężczyźnie opóźnionym w rozwoju, który wymyślił nowy sposób zamiatania kortu i był z tego dumny. Choć to małe odkrycie nie zmieniło świata,poprawiło życie tej osoby. Mam nadzieję, że wszyscy możemy czerpać korzyści z promowania i zrozumienia kreatywności w naszym życiu.
BIBLIOGRAFIA
[1] Wallas G. The Art ofThought. New York: Harcourt, Brace and Company; 1926.
[2] Carlsson I, Wendt PE, Risberg J. On theneurobiology of creativity. Differences in frontal activity between high andlow creative subjects. Neuropsychologia. 2000;38(6):873-885. View Article PubMed Google Scholar
[3] Terman LM. The discovery and encouragementof exceptional talent. Am Psychol. 1954;9(6):221-230. View Article Google Scholar
[4] Guilford JP, Christensen PR. The one-wayrelation between creative potential and IQ. J Creative Behav. 1973;7(4):247-252. View Article Google Scholar
[5]Jung-Beeman M,Bowden EM, Haberman J, et al. Neural activity when people solve verbal problemswith insight. PLoS Biol. 2004;2(4):e97.
[6] Zangwill OL.Psychological deficits associated with frontal lobe lesion. Int J Neurol.1966:395-402. Google Scholar
[7] Heilman KM, Nadeau SE, Beversdorf DO. Creative innovation: possiblebrain mechanisms. Neurocase.2003;9(5):369-379. View Article PubMed Google Scholar
[8] JungRE, Segall JM, Bockholt HJ, et al. Neuroanatomy of creativity. HumanBrain Mapping. 2010;31(3):398-409. View Article PubMed
